Otvaranje: petak | 26. april | 19h

Kustos: Vladimir Mitrović

Saradnica: arh. Tijana Filipov

Trajanje izložbe: 26. april - 17. maj

Izložba „Savremeni novosadski grafički dizajn: Plakat & Dizajn knjige” prikazuje bogatu produkciju novosadskih grafičkih dizajnera iz oblasti dizajna plakata i umetnički oblikovanih knjiga kao i drugih štampanih izdanja koja su nastala tokom poslednje dve decenije.

Dela iz ove oblasti grafičkog dizajna retko se izlažu iako su važna za prikazivanje kontinuiteta i kvaliteta kako savremene umetničke prakse tako i novijeg tehničko-tehnološkog pristupa procesu štampe. Izabrani autori i njihovi radovi nastavljaju „Novosadske škole kulturnog plakata” i bogate tradiciju umetničkog oblikovanja knjige.

Veliki deo izloženih radova, plakata, knjiga i ostalih štampanih publikacija, rađen je za potrebe izložbi muzejskih i drugih kulturnih institucija, kao i za različite kulturne događaje i izdavačke kuće. Veći broj eksponata, plakata (oko 100), knjiga, časopisa i kataloga (oko 150), potiču iz Zbirke dizajna i dokumentacije Muzeja savremene umetnosti Vojvodine ili su ustupljeni ljubaznošću umetnika i izdavačkih kuća.

Autori - Aleksandar Bošković, Radule Bošković, Jovana Budošan, Veljko Damjanović / Studio Sputnjik, Mirjana Dušić, Ivana Đukić, Tatjana Dukić Počuč, Dušan Zaklan, Nenad Lazić, Ljubomir Maksimov / Studio Maksimov, Ksenija Čobanović, Đula Šanta, Miroslav Šilić, Ivica Stevanović i umetnici okupljeni oko izdavačke kuće „Orfelin izdavaštvo” (Dragan Bibin, Marko Stojanović, Vanja Todorić, Miloš Vujanović, Miloš Vujanović, Petar Meseldžija, Vanja Todović, Duško Bjeljac, Vidoje Tucović, Boris Lukić, Danilo Andrić, Marko Stojanović, Teodora Živković, Aleksandra Davić)

Specijalni gosti - Ferenc Barat i Dragan Višekruna.

Institucije poručioci plakata i izdavačke kuće - Srpsko narodno pozorište, Novosadsko pozorište, Slovačko vojvođansko pozorište, Sterijino pozorje, Muzej Vojvodine, Muzej savremene umetnosti Vojvodine, Spomen zbirka Pavla Beljanskog, Poklon zbirka Rajka Mamuzića, Udruženje likovnih umetnika primenjenih umetnika i dizajnera Vojvodine, Društvo arhitekata Novog Sada, Zavod za kulturu Vojvodine, Kulturni centar Novog Sada, Studentski kulturni centar Novi Sad, Art klinika, Šok zadruga, Galerija Bel Art, Časopis za arhitekturu i dizajn DaNS, Časopis za savremenu kulturu Vojvodine „Nova misao“, Nojzac, Orfelin izdavaštvo, Solaris, Pravoslavna reč, Akademska knjiga itd.

Reč kustosa

Grafički dizajn poslednjih decenija skoro je u potpunosti preuzeo primat avangardnog razvoja likovnih umetnosti koje su, nekada, ne tako davno, tokom 20. veka, jedna za drugom donosile značajne promene u život savremene umetnosti. Uzbuđujućim napretkom tehnologije taj primat grafičkog dizajna preplavio je i druge medije, internet, pa i društvene mreže, omogućivši svim zainteresovanima do sada neverovatne, pa i neshvatljive, ali u svakom slučaju neuhvatljive količine informacija. Prošireno polje savremenog grafičkog dizajna u novom vremenu uključuje, osim već tradicionalnih oblika tzv. primenjene grafike (plakat i knjiga), dizajn izložbi i muzejskih postavki, kao svojevrsni oblik trodimenzionalnog grafičkog dizajna, veb i televizijski dizajn, delovanje u kreiranju kompjuterskih igrica, digitalnih aplikacija itd.

Poslednjih godina Muzej savremene umetnosti Vojvodine (MSUV) u svom svakodnevnom radu, izlagačkoj i muzejskoj praksi, posvećivao je više pažnje grafičkom dizajnu organizovanjem monografskih izložbi umetnika starije generacije, kao i osnivanjem Zbirke dizajna sa dve podzbirke – zbirkom plakata i zbirkom umetnički oblikovanih knjiga, časopisa i ostalih štampanih izdanja. Sve te akcije išle su u pravcu sistematizovanja podataka i saznanja o prošlosti i sadašnjosti domaćeg grafičkog dizajna sa ciljem da se izbegne da neko drugi upravlja našim sećanjima.

Izložba „Plakat & dizajn knjige: Savremeni novosadski grafički dizajn” ima za cilj da prikaže oblasti plakatske umetnosti i dizajna knjiga u Novom Sadu i Vojvodini prvih decenija 21. veka. Plakat je već dugo sasvim etablirana umetnička disciplina i mada se na njegovoj istorizaciji i proučavanju kod nas još uvek radi, poznati su autori aktivni tokom druge polovine proteklog veka. U svetu postkonceptualne umetnosti radovi na dizajnu štampanih izdanja nazivaju se i „knjiga-delo”, što ne bi trebalo mešati sa knjigama koje su autentična, jedinstvena i samostalna dela umetnika, posebno one koje su poslednjih decenija 20. veka pripadale umetnicima tzv. nove umetničke prakse.

Narativni okvir izložbe i kataloga se može čitati i sagledavati na više nivoa – kao plod ličnog ukusa kustosa i kao želja da se naglase i istaknu pozitivni primeri prakse domaćih institucija kulture i izdavačkih kuća koji su glavni poručioci prikazanih radova, takođe i kao izbor karakterističnih, pa i najuspelijih primera savremene grafičke umetnosti i, najzad, kao svojevrsni produkt sistema umetničkog obrazovanja i delovanja umetničkih udruženja na koje se, sada, u vreme savremenih medija, već pomalo zaboravlja. Kako je većina autora čija su dela prikazana na izložbi imala pozamašan broj plakatskih ostvarenja, kao i grafičkog dizajna različitih formi, moralo se pristupiti oštroj sistematizaciji i svedenom odabiru određenog broja radova što svakako nije narušilo osnovne kustoske koncepcije. Sama postavka organizovana je u standardnoj varijanti, kada je reč o plakatima, dok je prezentacija knjiga i ostalih štampanih izdanja usmerena ka prikazu knjiga kao određenoj vrsti umetničkih eksponata u galerijskim uslovima.

Istorija je, pa tako i istorija umetnosti, gotovo sa svakom generacijom iznova započinjala svoj život. Tako će i danas, kada je savremena umetnost prepuna nepredvidljivih promena, pa i iracionalnih zaokreta, donekle uz gubitak prepoznatljivosti u kojoj se njeno pravo lice teško može videti i spoznati, umetnost plakata i oblikovanja knjiga na slikovit način svedočiti o svom vremenu. Ako se prihvati da su grafički dizajn i sam život višestruko povezani, isprepletani i uslovljeni jedan drugim više nego tradicionalne umetničke discipline, problem se, ipak, otvara u novom načinu života koji uzrokuje pomamnu agresiju sveprisutnih medija, uspon novih tehnologija, ispraznog društvenog spektakla zabave, opadanja duhovnih potreba i, posebno, pritisaka (dnevne) politike i bezlične mase koja je nemilosrdno sprovodi. Umetnost je u savremenom društvu sasvim promenila svoju suštinu, tako da ono što se do sada podrazumevalo pod tim pojmom, sva je prilika, da se više neće prepoznavati i nazivati tim, sada već pomalo zastarelim, tradicionalnim imenom. Za novi odnos, formu i sadržaj umetnosti, čini se, moraćemo potražiti neki novi naziv.

Razvoj plakatske umetnosti i umetnosti oblikovanja knjige u Novom Sadu ima svoje začetke još u prvoj polovini 20. veka, ali tek u decenijama posle Drugog svetskog rata Novi Sad kao kulturna prestonica Vojvodine postao je jedan od vodećih gradova u razvoju ovih vidova grafičke umetnosti. Ta činjenica je posebno istaknuta, i sa dužom je istorijom, kada je reč o dizajnu knjiga, kataloga i časopisa koje su, kao i danas, radili isti umetnici. Stalno prisustvo, a potom i nagli razvoj štamparskih i grafičkih tehnika, oličen u velikim državnim štamparijama (Forum, Dnevnik), ali i u privatnim (Štamparija Stojkov, Atelje Radošević), zajedno sa školovanim umetnicima sedamdesetih i osamdesetih godina proteklog veka od Novog Sada su stvorili jedan od značajnih centara štamparstva i grafičkog dizajna čitave Jugoslavije. Potom je došao period kada je tzv. samoupravni socijalizam, već uveliko deformisanog lika, izvršio ritualno samoubistvo, a divljački kapitalizam se trapavim koracima pojavio u maskirnoj uniformi prepunih džepova.

Decenijska pauza koja je usledila, uz izolaciju društva, pa i čitavog umetničkog stvaralaštva kao da je bila svojevrsni pripremni period u kome je domaća scena ponovo stasala i pokazala neverovatnu agilnost i žilavost opstanka u skoro nemogućim uslovima. I pored svih nepovoljnosti okruženja, brojne generacije stasale u umetničkim školama i akademijama umetnosti kao da nisu gubile ni veru ni vreme. Bez podrške društvene zajednice i značajnijih porudžbina, umetnici su polako, ali sigurno, savladavali savremene grafičke tehnike. Posle 2000. godine scena je znatno živnula, posebno kada je reč o oblasti kulture u kojoj su započele i najznačajnije promene na polju grafičke umetnosti. Naime, jedan broj institucija ne samo da je imao ili zaposlio profesionalne dizajnere, već je povremeno angažovao i umetnike sa strane, često odmah posle okončavanja redovnog školovanja ili pak još za vreme studiranja. Tako osmišljena praksa morala je da donese razultate, opšta grafička klima postalaje povoljnija nego ikada. Tehnologija štampe se takođe brzo razvijala, prešavši put od univerzalne sito-štampe, ređe ofseta, do digitalne štampe u kojoj se dostiže visoki tehničko-tehnološki nivo, sada već skoro u svakoj solidnijoj radionici u susedstvu.

Izabrani radovi autora smešteni su u predviđene galerijske celine čime je obezbeđena autonomija za svakog od njih. To su umetnici i umetnice različitih, ali relativno bliskih ganeracija i, prema tome, i različitih psihologija i umetničkih postupaka. Od jednog do drugog diferenciraju se u iskustvima, u kulturi, umetničkim ukusima, odnosu prema savremenim kretanjima u umetnosti ili tradiciji itd. Mada potekli iz iste sredine, većina ih se školovala i studirala u Novom Sadu (Grafički odsek Srednje škole za dizajn „Bogdan Šuput”, a potom Akademija umetnosti u Novom Sadu sa Katedrom za grafičke komunikacije), formirani pod različitim uticajima, oni su svaki u svom osobenom, ličnom izrazu, ali i u opštoj likovnoj kulturi, više ili manje usklađeni sa modernom, aktuelnom svetskom umetničkom praksom. Pored novih alata i pratećih veština autori se obilato koriste i već tradicionalnim pomagalima grafičkog dizajna – fotografijom, kolažom, ilustracijom, pa i klasičnim umetničkim disciplinama − crtanjem i slikanjem.

Odabir umetnika čija su dela predstavljena na izložbi bio je, pored ličnog ukusa i naklonosti, takođe uslovljen i njihovom ogromnom raznorodnošću karaktera i zastupljenih umetničkih tendencija. Logičan red i poredak ipak se nigde ne narušavaju, dok je posebna pažnja posvećena njihovim radovima izvedenim za muzejske i galerijske institucije, kulturne i studentske centre, pozorišta i festivale, specijalizovane izdavačke kuće itd.

Kao poseban segment izložbe izdvojeno je nekoliko plakata dvojice bardovanovosadske plakatske umetnosti – Ferenca Barata i Dragana Višekrune – koji su nastali u periodu 1975−1985. godine i predstavljaju svojevrstan poziv na dijalog sa radovima mlađih autora. U isto vreme njihovi radovi predstavljaju istorijsku potku tzv. „novosadske škole kulturnog plakata” na koju se novi autori oslanjaju i čiju delatnost baštine. Da podsetimo da je ova „škola” kao jedinstvena umetnička pojava, isključivo u vezi sa umetnicima i grafičkim dizajnerima aktivnim tokom poslednjih decenija proteklog veka, ostavila neizbrisiv trag u jugoslovenskom, srpskom i vojvođanskom grafičkom dizajnu. Akteri te škole su verovatno, pored već poznatih autora iz kruga „novosadske konceptualne umetnosti”, do danas ostali najpoznatiji umetnici koji su izašli iz lokalnog, novosadskog okvira.

Poznato je da se pojave periodi u kojima se umetnost nađe u krizi, kada postane jednolična ili isprazna i kada prestane da bude istraživač i pokretač novih stvaralačkih ideja i čuvar starih vrednosti. Takvi periodi se mogu definisati i kao prekretnice, mada zvuči pomalo revolucionarno i u svakodnevnom javnom životu neprimetno. Ali, evo, ovde u Novom Sadu, na Dunavu, na nekadašnjim granicama Balkana i obroncima Srednje Evrope, kao rubnim područjima različitih civilizacija, u sasvim novim društvenim okolnostima, cveta i razvija se savremeni grfički dizajn prvih decenija novog milenijuma kao prihvaćena i popularna umetnost novih generacija domaćih umetnika, i to ne kao internacionalna kozmetika već kao naš sastavni deo globalnog napretka (grafičke) umetnosti. Svaka generacija ima pravo na svoju borbu ili pak revoluciju, pa makar i u oblasti umetnosti. Uostalom, stara je mudrost da će istorija (umetnosti) biti, onakva kakvu je sami stvorimo i prikažemo.

Kustos Vladimir Mitrović